Istorijat

Kako je počelo?

Začeci naučnoistraživačkog rada u okolini Bora datiraju od devedesetih godina XIX veka, u selu Glogovica, gde se nalazio Centar za istraživanje rudnih ležišta u istočnoj Srbiji, vlasništvo industrijalca Đorđa Vajferta. Centar je za te prilike bio odlično opremljen i raspolagao je hemijskom laboratorijom.

Istraživanje borskog ležišta otpočelo je 1887. godine, a rudnik bakra se otvara u Boru 1903. godine. Prema istorijskim zapisima, prva hemijska laboratorija je sagrađena 1905 godine na obroncima rudnika bakra u Boru, koja je služila za ispitivanje rude i geoloških uzoraka.

Topionica

Godine 1906, sa izgradnjom topionice bakra i vateržaketne peći, formira se laboratorija pri topionici, gde je određivan sadržaj Cu, Au, Ag, O₂, S, Fe, Pb, As, Sb, Ni, Co ,Se, Te i SiO₂ u anodnom bakru. Nakon početka rada flotacije u Boru 1933. godine u laboratoriji se određuje Cu, Au i Ag u koncentratu i jalovini, a u piritu od 1939 godine Cu, S i H₂O.

Godine 1938. izgrađena je elektroliza bakra čime otpočinje određivanje nečistoća u katodnom bakru. Izgradnja svih ovih kapaciteta i intenzivna geološka istraživanja rudnih rezervi zahteva ekonomičnu hemijsku kontrolu, pa je sagrađena nova jedinstvena laboratorija 1938. godine, površine od 1.200 m², koja se i danas koristi.

Grupa za geološka istraživanja

Nakon Drugog svetskog rata, sredinom 1949. godine, formirana je Grupa za geološka istraživanja pri direkciji Basena Bor, koja, kao i Hemijska laboratorija od 1945. godine radi pod direktnom kontrolom generalnog direktora Rudnika i Topionice Bor. Pitanjima razvoja rudarstva i metalurgije bavili su se malobrojni inženjeri i tehničari pod direktnom kontrolom generalnog direktora. Krajem 1950. i početkom 1951. god. u Bor dolazi veći broj mladih stručnjaka. Oni, predvođeni iskusnim kolegama, uspevaju da u kratkom periodu sagledaju perspektivu razvoja Rudnika i Topionice bakra. Na osnovu njihovih sagledavanja proširuje se kapacitet Elektrolize 1952. godine, Flotacije 1956. godine, čime se obezbeđuje proizvodnja od 38.000 do 40.000 t katodnog bakra.

Prva faza

Krajem 1956. god. i početkom 1957. godine utvrđena je potreba rekonstrukcije i modernizacije topioničkih, rudarskih i drugih kapaciteta i izgradnje novih, pod nazivom Prva faza izgradnje i rekonstrukcije.

U cilju realizacije utvrđenih globalnih pravaca razvoja RTB-a Bor, neohodno je da se intenzivira istraživački rad u oblasti rudarstva, pripreme mineralnih sirovina, metalurgije i hemije. Krajem 1956. godine doneta je odluka o formiranju tri biroa za unapređenje: rudarstva, pripreme mineralnih sirovina, metalurgije i hemijske proizvodnje. Time počinje intenzivan naučnoistraživački rad u Boru. Formiraju se laboratorije, nabavlja istraživačka oprema, jača kadrovska struktura, jača biblioteka i stvaraju se opšte bolji uslovi za bavljenje naučnoistraživačkim radom u biroima. Istorijski gledano, sa ovim počinje nova etapa razvoja RTB-a Bor.

Kao rezultat intenziviranih geoloških istraživanja i objedinjenog istraživačko razvojnog rada, utvrđuju se dugoročne rudne rezerve, definišu se pravci razvoja rudarske, flotacijske, metalurške, hemijske i druge prateće proizvodnje i infrastrukture. Stručno i detaljno se definiše Prva faza rekonstrukcije i izgradnje. Sukcesivno se donose odluke o izgradnji i rekonsrtukciji u RTB-u Bor:

• Nova topionica bakra,
• Rekonstrukcija kapaciteta elektrolize bakra,
• Poboljšanje procesa prerade anodnog mulja i
• Fabrika sumporne kiseline, a u
• Prahovu Fabrika superfosfata i sintetičkog kriolita i pratećih objekata (akumulaciono Borsko jezero, pruga Bor – Vražogrnac, pristanište Prahovo, rezervoari za sumpornu kiselinu i drugi objekti).

Donosi se odluka o razvoju i formiranju automatske obrade podataka – računarska obrada podataka. Istovremeno je započeta izgradnja rudnika i flotacije bakra u Majdanpeku sa pratećom infrastrukturom i povezivanjem transporta sa Borom. Svi su ovi objekti bili završeni i pušteni u rad sukcesivno do juna 1961. godine. U postojeću proizvodnju uvode se nove metode, optimizuju i intenziviraju postojeći procesi i postupci. Sa ovakvim novim i rekonstruisanim kapacitetima RTB Bor je postao jedan od većih proizvođača bakra u svetu.

Imajući realne perspektive u razvoju, sirovinsku bazu, ukazuje se neophodnost za intenzivnijim i obimnijim naučnoistraživačkim radom. Radi ostvarenja ovog, potrebni su kadrovi, i to se rešava u dva pravca:

• osnivanjem Rudarsko-metalurškog fakulteta u Boru 1961. godine (sada Tehnički fakultet) i
• osnivanjem Instituta za bakar početkom 1962. godine. Institut se prvo osniva od postojećih Biroa u okviru Direkcije RTB Bor.

Osniva se Institut za bakar

Krajem 1962. godine RTB Bor donosi odluku o osnivanju Instituta za bakar kao samostalne organizacione celine u okviru RTB Bor, gde ulazi i Hemijska laboratorija.

Početkom 1963. godine utvrđena je organizaciona struktura Instituta za bakar Bor, koja je sastavljena od pet grupacija i to: Rudarstvo, Priprema mineralnih sirovina, Metalurgija, Hemijska tehnologija, Hemijska laboratorija i Zajedničke službe (finansijsko – planska, pravna i stručna biblioteka ).

U Insitut za bakar, pored postojećih kadrova pri osnivanju, dolaze i iskusni kadrovi koji su bili angažovani u fazi investicija u Boru, Majdanpeku i Prahovu, agažuju se profesori sa borskog i drugih fakulteta u zemlji, primaju mladi i intenzivno se nabavlja savremena naučnoistraživačka oprema.

U godini osnivanja Institut raspolaže sa oko 1.800 m² prostora i ima 157 radnika od čega 20 sa VSS. Početkom 1965. godine laboratorije za Metalurgiju i Tehnologiju smeštaju se u adaptirane postojeće prostorije na sadašnjoj lokaciji – Treći kilometar, oko 1.100 m². Za PMS se formira zajednička laboratorija Fakulteta i Instituta sa oko 300 m² na Fakultetu.

Institut je prvi put upisan u Registar naučnih ustanova Jugoslavije septembra 1963.godine, a osnivač je RTB Bor.

Druga faza

Kao rezultat objedinjenog naučnoistraživačkog rada, u Institutu za bakar ubrzo, već 1965. godine, definišu se novi pravci razvoja RTB-a kroz tkz. Drugu fazu izgradnje RTB Bor. Cilj ovog programa je povećanje proizvodnje:

• bakra iz sopstvenih rudnika na 100.000 t/g (rudnici i flotacije u Boru i Majdanpeku),
• metalurških kapaciteta na 135.000 t/g katodnog bakra (Topionica, Elektroliza i Prerada anodnog mulja),
• Fabrika sumporne kiseline 300.000 t/g,
• Fabrika sirove bakarne žice kapaciteta 30.000 t /g u Boru,
• povećanje kapaciteta i asortima proizvoda u henijskoj industriji – Fabrika NPK đubriva od 100.000 t/g, tripolifosfat 20.000 t/g i fosforne kiseline 100.000 t/g u Prahovu,
• Fabrika NPK đubriva 120.000 t/g u Novom Sadu, kao i
• odgovarajuća infrastruktura (Pruga Bor Majdanpek i drugo).

U Institutu se instalira Elektronski računski centar za potrebe RTB Bor i naučnoistraživački rad. Osvajanje novih asortimana proizvoda realizuje se kroz Fabriku za preradu plemenitih metala u Majdanpeku. Svi ovi objekti sukcesivno su građeni od 1967. do 1972. godine.

Peti pravac

Ojačana grupa istraživača (1968. god. u Institutu) iz oblasti prerade metala, definisala je pravce finalizacije bakra i proizvoda na bazi bakra kroz program Peti pravac razvoja RTB Bor. Rezultat ovog programa su:

• Fabrika kablova Zaječar,
• Fabrika lak žice u Boru,
• Livnica bakra i bakarnih legura u Boru,
• Fabrika elektro-proizvoda i
• Fabrika plastične i metalne galanterije u Mosni – Donji Milanovac i
• Fabrika bakarnih cevi u Majdanpeku.

Ovo su objekti sagrađeni u periodu od 1974. do 1979. godine. Tokom izgradnje Druge faze i Petog pravca ojačani su i istraživački timovi u Institutu za bakar Bor – kadrovski i opremski, iz skoro svih oblasti tehničkih i prirodnih nauka. Skoro svake godine definiše se po neki nov razvojni program u RTB Bor:

• Rudnik bakra „Veliki Krivelj“,
• Azotni hemijski kompleks „Zorka“ Subotica,
• Fabrika odlivaka Žagubica,
• Fabrika upaljača Bor,
• Fabrika ventila i pneumatike Bor,
• Fabrika poliester folija,
• Postrojenje za proizvodnju bakarnog praha,
• Postrojenje za proizvodnju bakar-sulfata,
• Fabrika soli plemenitih i drugih metala,
• Fabrika suvenira, ukrasnih predmeta i predmeta pokućstva u Soko Banji i drugo.

Ove su fabrike sagrađene u periodu 1978-1986. godine.

Završetkom Druge faze izgradnje i Petog pravca naučnoistraživački i razvojni rad za potrebe RTB Bor prvenstveno se usmerava ka:

• povećanju geoloških rezervi,
• održavanju dostignutog nivoa rudarske proizvodnje,
• uvođenju u postojeće procese i proizvodnju novih metoda,
• nove opreme,
• povećanju asortimana proizvoda,
• intenziviranju postojećih tehnoloških i postupaka,
• rekonstrukciji i povećanju kapaciteta pojedinih pogona ili fabrika,
• razvoju sopstvenih tehnologija,
• razvoju informacionog sistema i
• razvoju sopstvene proizvonje opreme i rezervnih delova.

Sa razvojem RTB-a Bor razvijao se i Institut za bakar Bor. Pri osnivanju Institut se bavi istraživačkim radom i uslugama iz oblasti

• rudarstva,
• pripreme mineralnih sirovina,
• metalurgije,
• hemijske laboratorije,
• hemijske tehnologije i bibliotekarskom delatnošću.

Tokom 1968. i 1969. godine u Institutu se proširuje delatnost i u oblasti Informatike – računarski sistem, elektrotehnike, automatike i mašinstva, a 1974. godine i iz oblasti građevinarstva i arhitekture, i daje već značaj naučno-tehničkim i stručnim informacijama – formiranjem Informaciono-dokumentacionog centara. Tako se pored naučnoistraživačkog rada, Institut bavi projektovanjem u oblasti osnovnih delatnosti i kompleksnih rudarskih, industrijskih, građevinskih, transportnih i arhtektonskih objekata.

Geologija prelazi u Institut

Godine 1976. dolazi do objedinjavanja svih geoloških službi u RTB Bor, a godine 1977. kompletno prelezi u Institut. Ovim Institut postaje jedna od najkompletnijih naučnoistraživačkih organizacija u zemlji.

Sa osposobljenim istraživačkim i projektantskim kadarovima u Institutu i iskusnim kadrovima iz RTB Bor, 1979. godine u Institutu se proširuje deletnost kompletnim inženjering poslovima u zemlji i inostranstvu. Od tada, takođe počinje intenzivniji rad: na razvoju i primeni hardvera i softvera u informatici i na zaštiti i unapređenju životne i radne sredine.

Ekspanzija računarstva

Istorijski i politički događaji u bivšoj Jugoslaviji su imali vrlo značajan uticaj na razvoj i primenu informacionih tehnologija kako u zemlji i u RTB-u Bor tako i u samom Institutu.

Više od pola veka na ovom prostoru funkcionisala je automatska obrada podataka. Počelo je sa Mehanografijom (1959.), pa zatim Elektronskim računskim centrom – ERC (1972.), a naročito Informacionim sistemima (2000.), i došlo se do tehnološkog sektora koji razvija i plasira sva rešenja u oblasti informatičkog praćenja poslovanja kompanija i nadzora i kontrole tehnoloških procesa.

Uticaj ove celine ima opšti značaj i prevazilazi lokalne okvire Instituta i Basena Bor. Veliki broj eksperata u oblasti informatike (preko 150) koji su školovani i pripremani u Institutu postali su vodeći stručnjaci u sličnim kompanijama u zemlji i u inostranstvu. Ne treba izgubiti iz vida činjenicu da je prva katedra za informatiku u Jugoslaviji otvorena na ETF-u u Beogradu tek 1972. godine, znači 13 godina kasnije. Prihvaćena znanja i stečena iskustva korišćena su u razvoju i primeni sopstvenih hardverskih i softverskih rešenja u informatičkoj podršci poslovanja Kompanije RTB i mnogih drugih preduzeća i ustanova. Značajan doprinos postignut je kako u oblasti finansijsko-knjigovodstvenih poslova, tako i u delu praćenja proizvodnje i kontrole tehnoloških procesa. Podrška, dogradnja i proširenje korisničkih aplikacija je permanentna praksa.

Kao rezultat ovakvog pristupa i angažovanja nastale su mnoge originalne aplikacije i vlastiti proizvodi primenjeni u oblasti:

• poslovnog informacionog sistema,
• kontrole tehnoloških procesa,
• instalacije hardvera i softvera i podrške u radu,
• školovanja i obuke u oblasti informatike.

U proteklom periodu korišćene su četiri generacije računarskih sistema: od centralizovane obrade, preko distribuiranih sistema do personalnih računara i složenih računarskih mreža. Savremeni korporacijski informacioni sistem organizovan je kao vrlo kompleksna mreža manjih segmenata LAN-a koja obuvata prostorno razmeštene lokacije.

Informacioni sistemi i industrijska informatika obezbeđuju potrebnu opremu sve zahtevane aplikacije i ljudske resurse potrebne da se zadovolje zahtevi u domenu poslovne i tehničke informatike svih svojih korisnika.

Objedinjavanje poslova marketinga

Sagledavajući dostignuti nivo razvoja i funkcionalnost obavljanja poslova i radnih zadataka, u Institutu se 1998. godine objedinjuju i jedinstveno organizuju poslovi marketinga i razvoja novih programa. Pored naučnoistraživačkog i razvojnog rada, projektovanja, inženjering i konsalting poslova za potrebe RTB Bor, Institut za bakar je pomogao i doprineo razvoju drugih preduzeća i firmi u zemlji i inostranstvu.

Promena naziva i ponovo državna organizacija

Direkcija za imovinu Republike Srbije i Institut zaključili su Sporazum o utvrđivanju udela državne svojine u sredstvima koja koristi Institut 11. jula 2007. godine. Republika Srbija je tako preuzela osnivačka i upravljačka prava srazmerno udelu državnog kapitala od 100% u sredstvima koja koristi Institut.

Odlukom Vlade Republike Srbije od 13. septembra 2007. godine osnovan je Institut za rudarstvo i metalurgiju, Bor, kao istraživačko-razvojni institut. Institut se organizuje kao naučnoistraživačka ustanova koja posluje u skladu sa propisima kojima se uređuje pravni položaj javnih službi.

Odlukom Odbora za akreditaciju naučnoistraživačkih organizacija Ministarsva nauke Republike Srbije od 29. oktobra 2007. godine Institut je akreditovan kao istraživačko-razvojni institut u oblasti tehničko-tehnoloških nauka – metalurgija i rudarstvo, za obavljanje naučnoistraživačke delatnosti.

U celom periodu razvoja Institut je stalno kadrovski, opremski i prostorno jačao, proširivao delatnost i od 2007. godine, postaje organizacija koja je potpuno osposobljena da se bavi najkompletnije kompleksnim istraživanjima i inženjeringom u oblasti industrije bakra i pratećih sirovina i proizvoda, od geoloških istraživanja do kompletne eksploatacije, prerade i finalizacije u proizvode namenjenih industriji i širokoj potrošnji, uz uvođenje najsavremenijih sistema kontrole, praćenja, upravljanja, automatizacije i kompletnih informacioih sistema, od najnižeg do najvišeg nivoa.